#zostajewdomu - Wracam do Inwentarza Kościoła w Grocholicach z lat 1788 - 1812

Tak się w tym czasie ogólnej kwarantanny wkręciłem w przeglądanie dokumentów historycznych, że postanowiłem wrócić do Inwentarza Kościoła w Grocholicach z lat 1788 – 1812 sporządzonego przez ówczesnego proboszcza Tomasza Kostkę Kafarskiego.

Wróćmy na początku zatem do opisanych już wcześniej stron i jak już pisałem te kilkanaście kartek zapisanych mało czytelnym pismem, zawiera dokładny opis kościoła (jego murów, drzwi, dachu, dzwonnicy, itp.), cmentarza kościelnego, szpitala [sic!] oraz plebani i zabudowań dookoła plebani.  Ciekawostką na pewno są opisy działań księdza proboszcza w kolejnych latach po objęciu parafii. W celu dobrego zrozumienia tych zapisów. Bardzo starałem się przepisywać ten tekst księdza Tomasza tak aby zachować jak najwierniej ówczesny język i styl, zmuszony jestem jednak wielokrotnie używać formy współczesnej dla lepszego zrozumienia tekstu. W miejscach gdzie nie zdołałem odczytać wyrazu lub zdania wstawiałem wielokropek z zaznaczeniem [nieczytelne], w przypadku wątpliwości również zaznaczałem te wątpliwości. Pojawiają się również wstawki łacińskie, które mimo prób nie zawsze dają się przetłumaczyć. Myślę, że dopiero po zakończeniu odczytywania całego dokumentu postaram się porozmawiać ze specjalistami od łaciny nowożytnej w celu doprecyzowania tych zapisów. Zamieszczam oczywiście zdjęcia stron ze inwentarza a następnie odczytany i dopasowany do naszej rzeczywistości opis z krótkim komentarzem oraz niejednokrotnie zdjęcie współczesne. Te pierwsze osiem stron zbieram więc na początku w jedną całość i dopiero w kolejnych postach będę zamieszczał odczytane kolejne kartki tej jakże ciekawej lektury.

Odkrycie jest fantastyczne ale sporo pracy to kosztuje. Każde słowo czytam po kilka razy analizuję staram się dopasować do całości. Radość jest wielka kiedy z pojedynczych słów powstaje zdanie a następnie opis całości. Często wracam do opuszczonego i nieczytelnego fragmentu i ponownie analizuję. W wielu miejscach porównuję poszczególne litery i staram się w miarę dokładnie odzwierciedlić to co zapisano w oryginalnym dokumencie Niestety Ksiądz Tomasz pisząc ten inwentarz zaczynał wiele opisów czytelnie z każdą linijką jednak pisał mniej starannie i czytelnie.

Warto przyjrzeć się pierwszej ze stron i opisom wymiarów kościoła. Nie był on tak duży jak obecnie a kończył się zaraz za konfesjonałem Księdza proboszcza, który ewidentnie jest umiejscowiony w miejscu dawnego południowego wejścia do świątyni. Warto będąc w kościele przyjrzeć się temu opisowi. Zachował się szkic kościoła z XIX w. który dość dokładnie odpowiada opisowi zamieszczonemu przez Księdza Tomasza Kafarskiego. Na kolejnych kartkach możemy przeczytać o przywiezieniu części wyposażenia kościoła od księży Pijarów z Piotrkowa. Poszperałem i dowiedziałem się, że ojcowie pijarzy przenieśli się w 1793 r. w Piotrkowie do klasztoru Jezuitów a ich kościół został sprzedany ewangelikom, dlatego też pewnie jego wyposażenie było rozprzedawane do innych parafii. Więcej TUTAJ. Ukończywszy opis inwentarski Kościoła Ksiądz Kafarski opisał dokładnie nowo wybudowaną plebanię oraz budynki gospodarcze. Zachowany opis plebani oraz zabudowań znajdujących się na placu dookoła jest na tyle dokładny, że znając usytuowanie czynnej do niedawna Plebani, możemy sobie ówczesne zabudowania wyobrazić. Nieco trudności możemy mieć z budynkami gospodarczymi, gdyż do czasów współczesnych zachowało się ich niewiele. Tylko najstarsi mieszkańcy Grocholic pewnie pamiętają istniejącą jeszcze po wojnie zabudowę z XIX w. 

Zachowały się również cenne opisy remontowanych organów oraz nowo wybudowanych na placu plebańskim zabudowań dla dwóch mieszkańców Grocholic, którzy w zamian za możliwość wybudowania domostw zmuszeni byli do świadczenia pracy na rzecz Plebani.

Co ciekawe dzięki opisowi księdza Kafarskiego znamy imiona i nazwiska kilku ówczesnych Grocholiczan. Dzięki zamieszczonemu opisowi czytamy również o dziedzicach dóbr leżących w parafii Grocholice: Zdzieszulic - Jan Bilowski zmarły w 1799 r. (do rodziny Bilowskich należały: Zdzieszulice, Wólka Zdzieszulska czyli Zdzieszulice Dolne oraz Grabek gdzie funkcjonowały młyn i karczma) i Łękawy - Daniel Spinek (prawdopodobnie do rodziny Spinków należały również Wólka Łękawska, Rząsawa, Wawrzkowizna, młyny Łęg i Piła i co ciekawe ówczesny folwark Mazurowa Wólka czyli dzisiejsze Mazury oraz pustkowie Słok). Dziedziców i właścicieli dworów w parafii Grocholice było więcej (właściciele Bełchatowa – Rychłowscy, właściciele pobliskich wsi Bukowa i Borowa czyli Dobrzelewscy czy też właściciele Zawadowa), ale to już temat na kolejne historyczne wpisy.

Zachęcam do lektury i dzielenia się swoimi przemyśleniami i uwagami.

TEKST – strona 1:

Opisanie Reparacji kościoła spustoszałego przed kilka

lat ruiny zapieczętowanego [nadpisane]; w miasteczku Grocholice w kluczu

kluckim, Dobrach W[ielmożnego] Księdza Michała Poniatowskiego* arcybiskupa

Gnieźnieńskiego, Prymasa. Zaczętej od czasu nastania Księdza Tomasza

Kafarskiego* [nieczytelne] roku 1788 dnia 2 sierpnia

... [nieczytelna linijka]

x Kościół na wschód słońca jesiennego wielkim ołtarzem postawiony murowany

Długości większego chóru łokci* 30, mniejszego czyli prezbiterium 20

Szerokości większego 20 Prezbiterium 15; który to kościół jak przedtem

Można było mówić „spelunca latronis” [jaskinia zbójców – tłum. M.J], tak teraz ozdobną … [nieczytelne]

Mury w Większym chórze wysokości łokci 25 na trzy wszędzie grzyb[?]

Ściany wewnątrz jak były przed tym arkady do sklepienia wyróżniane [?]

do murłat nadmurowane, dziury pozaprawiane

w mniejszym chórze [prezbiterium] wysokie łokci 12 nowo nadmurowane dookoła

ścian półczwarta łokcia. Sklepienia w kilku miejscach z

obu stron naprawione mocno zaklinowane. Dwa groby w

prezbiterium z [s]klepiniem cały nowy jeden, drugi dziecinny

zreperowany. Zewnątrz u góry kościoła [nadpisane] ściany gzymsem murowanym

dookoła kościoła przyozdobione. Szkarpy dubeltowe

w liczbie x2 [mało czytelne może to być inna liczba] zreperowane, dachówką opatrzone. Zakrystia z skarbczykiem obok z Prezbiterium z strony północnej szerokie

łokci 9[?], długie 15, przemurowane i drzwi żelazne do skarbczyka

dane. Sklepione i szczytu nad nimi nowe na razie nadmurowane

zgoła cały kościół zewnątrz i wewnątrz zreperowany

nadmurowany i nowo wytynkowany. Bruk na łokieć

w koło całego kościoła szeroki pod okap na ziemi wybrukowany

x Okna w większym chórze są cztery z południa, dwa z północy, dwa

wschód, łokci 6 szerokie potrzecia, piąte nad chórem mniejsze

w Prezbiterium także cztery, na południe, dwa małe [?]

dwa wysokie łokci cztery, szerokie półtrzecia, te wszystkie okna

nowe w ołów oprawione, prętami żelaznymi przybite i obmurowane

dziesiąte okienko w zakrystii szafkowe[?] także nowe z kratą

żelazną na wschodnia stronę. I okno okrągłe w gwiazdę w facjacie…. [nieczytelne]

Dedicatiunis Eklesie Signa [łacina] były stare, ledwie znać było, kazałem

nowe krzyże wmalować, dwanaście na murze a trzynasty

Renowatio Salmi [łacina]nad drzwiami zakrystii w …[nieczytelne]

każdego krzyża lichtarzyki więzy żelazne nowe … [nieczytelne]*

x Drzwi do kościoła duże, drugie z południa trzecie do za-

krystii, wszystkie troje z futrynką dębową wmurowane,

dubeltowo otwierane, szalowane, gwoździami

okrągłymi przyozdobione, zawiasami okrutnemi[?] u dużych

drzwi 6, u mniejszych po cztery zawiasy. zamkami haczykiem

szuffryglami żelaznymi u góry i u dołu

dobrze opatrzone nowe ze wszystkim siwo pod

pokost wszystko, aby nie gniły pomalowane. Nade drzwiami

dużymi wypustka z dachówką i słupcom okrągłym

przymurowanymi siwo pomalowanymi z Rokiem 1230 [prawdopodobnie] … [nieczytelne]

kropielnica kamienna wmurowana. U drugich drzwi drugi

kamień … [nieczytelne] dawniej wyrobiony i pomalowany

U zakrystii kropielniczka kamienna na … [nieczytelne]

Te wszystkie trzy kamienne kropielnice nowe

TEKST – strona 2:

X Sufit z tarcic heblowanych na zakładkę gładko pod belki w Większym

Chórze kościoła we dwa rzędy tarcic po dwie kopy dany z żelaznymi

okrągłymi gwoździami umyślnie robionymi do każdej belki przybitymi

gzymsem drewnianym od ścian dookoła przyczepiony

w jednym rogu nad chórem na półtrzeć jest luft czyli dziura z drzwiczkami

i drabiną do wejścia z chóru pod dach kościelny

w środku sufitu jest dziura okrągła wazonem jak wanienką wydrążonym

(który z wierzchu i do dźwigania czego pod dach można się

na bok odsunąć) pensowo pokostem pomalowanem dookoła gzymsem

okrągłym zielono zmalowanym … [nieczytelne] w której jest

rzemień sznurowy do sygnaturki nowosprawiony.

X Podłogi w większym chórze na ligarach grubych na sążeń jeden od drugiego odległych

nowych z tarcic heblowanych na szpunt dawane … [nieczytelne]

gwoździami żelaznymi przybita. W prezbiterium na dwa stopnie

podwyższona w tafle [?] między prętami dębowymi dawana aż do

wielkiego Ołtarza, w zakrystii i za ołtarzem posadzka w cegłach … [nieczytelna] i

kamienna.

X Ołtarz Wielki stan czarno … zmalowany o trzech kondygnacjach.

w pierwszej w środku jest obraz duży Wszystkich Świętych i słupy cztery

po bokach między którymi w framugach są … [nieczytelne] snycerską robotą

osoby wielkie na trzy łokcie z jednej Św. Mikołaja Biskupa, z drugiej

strony Św. Stanisława Biskupa i skrzydła na końcach snycerską robotą.

W drugiej kondygnacji są dwa słupy pomniejsze i po bokach w framugach osóbki Św. Barbary z jednej , a z drugiej strony Św. Katarzyny, w środku jest

Pana Jezusa ukrzyżowanego obraz drewniany i pod krzyżem osoba księdza

w komży klęczy z rękoma złożonymi, te obrazy odnowione podklejone

i wypolerowane, cały ołtarz nowo odnowiony, zreperowany

ii seledynowo pod pokost zmalowany, słupy zaś wszystkie

chińskim pokostem biało z fladrami* zielonymi i żyłkami złotymi.

W trzeciej kondygnacji jest opatrzność – Boska w promieniach* pod

sufitem ta cała nowa i … [nieczytelne] pozłacana z okiem dużym po

bokach zaś aniołki na … [nieczytelne]. Mensa murowana* w której jest

pertalet [?] duży w środku wmurowany, zreperowana nowo oblaterowana

gzymsami z frontu przyczepiona z … [ nieczytelny] w którego środku jest

cyfra „omnin sactus” [łacina]* zmalowana i pozłocona i grandaty [?] nowe dwa.

Pod tym na dwie stopy w odległości kratki nowe dookoła … [nieczytelne]

do komunii Św. W których są drzwiczki z zawiasami angielskimi

podłużne, także kazałem przymocować [?] od ołtarza z obu stron do

muru drzwiczki na ofiarę, w których są firanki zielone, karowe

[?] z literami wytaśmowane w środku W.Ś [Wszystkich Świetych] na żelaznych frontach

i hakach mosiężnych odsuwające się, te pomalowane tak jak ołtarz seledynowo

i [nieczytelne] pozłacane. Kratki zaś biało z flandrami zielonymi i gradusy

dwa na ołtarzu służące do zastawiania wejść z dużego … [nieczytelne]. W środku

jest zaś tabernakulum otwierane do monstrancji … [dwa nieczytelne słowa]

z drzwiczkami z zawiasami żelaznymi i na zamek zamykanymi,

pozłacana stara … [nieczytelny] firankami na niebieskim tle

z kwiatami dużymi czerwonymi przyłożone [?] nad którymi jest krucyfiks

i … [nieczytelne] numer z listewkami na niebiesko malowanymi na deseczkach przy … [nieczytelne]

[z boku prostopadle jest dopisek – E na którym jest rok 1641 ??? wymalowany, który był na belce w tęczy … (nieczytelne) wyjęta i deseczka pod chórem dana modrzewiowa.]

TEKST – strona 3:

X Ołtarz Matki Boskiej poboczny ten całkiem kupiony z Piotrkowa od Księży Pijarów z starego kościoła z obrazem koronacji nowy cały fangeltem wszędzie pozłocony, o trzech kondygnacjach w pierwszej jest obraz Matki Boskiej Szkaplerznej Częstochowskiej pod zasłoną dawny

ale oprócz firany nowo ze wszystkim zreperowany … [nieczytelne] wysztychowany w której sukienki dwie srebrne Matki Boskiej … [nieczytelne] i firanki atłasowe białe z helbertynką wyszywaną na drucie i kołkach mosiężnych zasuwających się nowe. Na zasłonie Matki Boskiej, Szkaplerz Jezusa trzymający srebrem prawdziwym w perły wysztychowany z …. [nieczytelny] pozłacaną nowo po bokach

serafinowie ze skrzydłami stojacy na postumentach w ręku szkaplerze trzymający, w drugiej kondygnacji jest obraz Św. Rocha nowy, w bokach aniołki na pilastrach, w trzeciej promienie w których środku kilka główek aniołów, nad którymi promieniami jest baldachim z sufitkiem i koronką a na wierzchu Serius [?] stojacy ze skrzydłami rozłożonymi na końcu, po bokach ampułki na hakach przy murze wbitych

mensa na rożkach snycerską robotą pozłacana i przyozdobiona pod mensą ...ublatura [nieczytelne] lepisko gładko w złoto malowana i gradur duże na mensie zmalowany nowy. Pod mensą gradesy [?] dwa nowe do klęczenia Także lichtarzy sześć prawdziwym srebrem nowe. Drewniane posrebrzane. Ołtarz mnie kosztuje zł 30 [prawdopodobnie] obrazu ... [nieczytelne] reperacja, sztychowanie ... [nieczytelnie] zł 4, tego ołtarza złożenie stolarzowi zł. 3 od tych posrebrzanych lichtarzy zł. 3. W mensie ... [nieczytelny] kamienny z relikwiami [?] umieszcza się ... [ nieczytelne] Krucyfiksy ... [nieczytelne] z listewkami na niebiesko malowanymi na deseczkach nowe przybite.

X Ołtarz trzeci Aniołów stróżów o dwóch kondygnacjach. W pierwszej jest Pana Jezusa koronacji [?] łaskami stępującego dawny z ołtarza Matki Boskiej kupiony, podklejony, wypokoszczony, nowo

berłem i koronami srebrnymi

przyozdobiony, za zasłoną i firankami … [nieczytelne]

na drzewie i kołkach mosiężnych zasuwającymi się, na zasłonie aniołów stróżów obraz i po bokach słupy okrągłe i rzeźba snycerska. W drugiej kondygnacji jest obraz Św. Pawła pustelnika pierwszego, po bokach słupy fangistem pozłacane a na wierzchu na kapitekach osoba … [nieczytelne] krzyż trzymająca. Ten ołtarz jest dawny zreperowany i na złoto pod pokost pomalowany i odnowiony. Mensa nowa na … [ nieczytelny] i gradesy pod którą jest ta oblatura żółto malowana z cyrklem w środku, którędy można za ołtarz wejść. W mensie jest potratel dobry na ołtarzu. Krucyfiks nowy … [nieczytelne] nowe biało z fladrami zielonymi, listewki malowane na deseczkach przybite. Krucyfiks w środku jest cynowy z hebanowym krzyżem postumentem na żółto pomalowanym.

X Chrzcielnica między prezbiterium i większym chórem pod … [nieczytelne] kościoła przy ołtarzu  Aniołów Stróżów, ta cała jest kamienna na trzy łokcie zejścia w kamieniu okrągłym podmurowanym ozdobioną różnym rzemiosłem. Kamienna robota … [nieczytelne] kwiatami i bukietami przyozdobiona, nowo osadzona pomalowana z kwiatkiem mosiężnym wybielonym i żelaznym prętem i kłódką zamykaną z przykryciem drewnianym … [nieczytelne] na których wierzchu są osóbki Św. Jana Chrzciciela i Pana Jezusa w Jordanie klęczącego chrzczonego zmalowane. Na dwa ... [nieczytelne] jest skrytka z drzwiczkami … [nieczytelne] w murze przy zakrystii prosto w … [nieczytelny] Ołtarz … [ nieczytelny] pod tą skrytką jest sacrarium z przykryciem podmurowanym.

Ambona stara stolarską robota półtora łokcia wysoka i szeroka

w kwadrat ze schodkami, ale cała stara i zła.

X Chór nowy cały stolarską robotą w środku zreperowany. Na słupach tarcicami heblowanymi do tych gwoździami … [nieczytelny] i ankrami wzmocniony, gzymsami przyozdobiony z kutasami na drutach wiszącymi spodem w schody od strony południowej od muru z drzwiami i … [nieczytelny] na chór kręcone, z drugiej strony od muru jest skrytka z drzwiami

na zawiasach i haczykiem aż do podłogi kościelnej dwie arkady

tarcicami jakby w schody obite wewnątrz i zewnątrz w których są ławki pojedyncze do siedzenia. W środku tych arkad pod chórem są drzwi duże Czarskie podwójne, a po bokach małe drzwiczki na zawiasach z klamrami i sufryglami … [nieczytelne] kruchty prosto Odnowiono wielkie drzwi kościelne; ten cały chór nowy ze wszystkimi szaro zmalowany, gzymsy zielono, kutasy … [nieczytelny] żelazne … [nieczytelny] snycerskim przyozdobiony. Na którym chórze jest … [ 3 nieczytelne] z ławą i miechami z struchlałymi ramkami a że ze wszystkim nowa o ośmiu głosach stojąca biało malowana … [nieczytelne] snycerska robotą

pozłocona, przyozdobiona przeszło półtora z chórem kosztująca.

TEKST – strony 4 i 5:

Ławka w chórze [w nawie głównej – przyp autora] przy ścianie długa pojedyncza aż do filara, na siwo zmalowana,

drugie ławki dwie podłużne do siedzenia w środku kościoła z jednej,

z drugiej strony są cztery siedzenia nowe stolarską robotą, także w

prezbiterium forma jak ściana długa z pulpitem zreperowana ex opposito [naprzeciwko]

ozdobiona [?] nowa ławka pojedyncza z filcem bez pulpitu jest.

Przy drugiej ścianie muru, także ławka mała podmurowana, dwie ozdoby,

stara zreperowana przy chrzcielnicy. Konfesjonały są jeden w prezbiterium

przy ścianie ex opposito [naprzeciwko] drzwi zakrystii, drugi za framugą

przy ołtarzu M[atki] [B]oskiej, trzeci stary z drugiej strony przy ołtarzu Aniołów

Stróżów. Wszystkie są z drzwiczkami i kratkami do słuchania spowiedzi.

I Jeszcze flex orizon przy zakrystii to i dwa konfesjonały

razem sprowadzone z Piotrkowa od księży Pijarów z ołtarzem.

Mensa w zakrystii jest nowa z szufladami czterema na ornaty [?],

na boku trzy szuflady na bieliznę, na wierzchu szufladki cztery

na różne drobiazgi, w środku jest szafka na monstrancję i kielichy

z zamknięciem i drzwiczkami, w których jest lustro trzyćwierciowe

do ubierania się dla księdza z ramkami orzechowymi na rogach

pozłocone … [nieczytelne] wprawione, nowo sprawione kosztuje zł 1.

Z listwami kołki nowo do wieszania bielizny trzema. Od … … … [nieczytelne]

za wielkim ołtarzem.

Także [jest] mensa stara z dużymi szufladami z wiekiem otwieranym

za drzwiami zakrystii.

Dach nad większym chórze kościoła wysoki na łokci 18, w którym

murłaty i belki nowe w ściany wmurowane brzegi, ze wszystkim

nowo dany i gontami pobity z facjatami, jedna na

zachód z okienkiem w środku okrągłym na wotów [?] oprawionych

prętami żelaznymi na krzyż danymi, druga na wschód słońca

sztukami na sagie [?] obje czterema rzędami pobite sznerklami

w … [nieczytelne] po bokach całe przyozdobione, na wierzchu są

szyberki drewniane, zielono malowane. Na jednym chorągiewki

do do zachodu z krzyżykiem pozłacanym, na drugim krzyżyk pozłacany.

W środku tego dachu jest kopułka czyli sygnaturka na 8 sztybrach*

grubych z ankrami żelaznymi wzmocniona, wysoka od

dachu łokci 18. O dwóch dzwonnicach dużej i pomniejszej drugiej

blacha angielska … [nieczytelne] między którymi są okienka gdzie

słupki blachą pobite na okrągło, w okienkach są żaluzje sztuk 8

i gzymsy pod tymi baniami zielono pomalowane.

ad tymi boniami jest sztyber wysoki blachą wokoło jak

rurka osadzony, na którym jest bania 6 gazowa mosiężna

pozłacana, w której jest krzyż na wierzchu 4 łokciowy dubeltowy

gruby z obu stron pozłocony. To jest ze wszystkim nowe.

Dach nad prezbiterium od wschodu słońca w okrąg dany z sztybrem

na zielono pomalowanym, belką pozłacaną i krzyżem płaskim dużym trzyłokciowym

pozłacanym na wierzchu. Wysoki łokci 12 z drugiej strony

do facjaty większego chóru kościoła przysunięty, zreperowany,

podkrokwiony i razem cięgiem z zakrystią ze wszystkim nowo

gontem pobity.

Kruchta* z południa do pobocznych drzwi kościoła szeroka i długa w kwadrat,

łokci 4 przystawiona. Tarcicami na wiązaniu obita. Z sufitem i podłogą

dachem z jednej strony okrągło gontami pobita, w której są

dwoje drzwi pojedynczych z zawiasami i klamkami – nowa.

Dzwonnica była stara spostoszała w roku 1712. Jak była od Andrzeja Roszczyka

obywatela i mieszczanina Grocholickiego fundowana. Tym sposobem nowo

zreperowane słupy wysokie na 12 łokci, 4 duże z wiązaniem na cztery łokcie

od ziemi wywindowane przy ciesi nowe dane i na cztery łokcie od ziemi

podmurowane. Tarcicami do połowy obite zewnątrz i daszek kwadratowy

gontem pobity dany pod okna. Wewnątrz idąc są drzwi jedne pojedyncze z zawiasami i klamką pod tym schody gdzie belki nowe i pułap z którego dzwonią. Dany i nad tym pułapem są okna tarcicami oblatowane w cyrkiel od góry, na wierzchu tych słupów są dwie długie belki przywiązane do dzwonów, gdzie dzwony wiszą nad którymi jest drugi

dach bania permuru kapelusza buksztelkami* gontami

pobity, pod tym drzwi wewnątrz i okna na słupach w … [nieczytelne]. Pod oknami

i dachem gzymsy stolarską robotą, wszystko nowe dane.

Pod oknami jest bania okrągła gontami pobita w której jest sztyber

wysoki na którym stybrze są dwie banie, jedna … [nieczytelne] gontami pobita, druga wyżej okrągła blaszana 4 garncowa siwo z pasem

zielono … [nieczytelne] zmalowana, w której jest krzyż żelazny na trzy

łokcie z obu stron pozłocony. Między podmurowaniem

i pułapem jest od ziemi miejsce na kości czyli kostnica szeroka

i długa na cztery sążnie*. To wszystko nowo wybudowane i zreperowane.

Cmentarz koło kościoła w rynku miejskiego środku, szeroki łokci 60 i długi

tyleż. Nowo z cegły i wapna wymurowane są filary na łokci 3 i … [nieczytelne]

według gruntwagi* po cztery i po pięć łokci osobliwie przy furtkach.

Dachówką kurpiowską, dwa tylko udachowane, reszta jeszcze

nie przykryta, między tymi filarkami kwadratowymi spatia są murowane

z kamienia z cegłą i wapnem długie po 4 łokcie, wysokie dwa na trzy łokcie

według gruntwagi. … [nieczytelne] przykryte tarcicami

i na wierzchu na tarcicach daszek, w środku belkami z wierzchu okrągłymi.

Wyżej poręcze wmurowane w słupach do sztachet. Furty

są cztery na wschód, południe zachód i północ, ale otwarte

bez drzwi tylko są w nich doły i kraty … [nieczytelne] dębowe w filary

wmurowane. Piąta furta jest przy furcie dużej od zachodu

ze schodami murowanymi otwarta. Przy samym kościele jest bruk

z kamienia na łokieć szeroki do okapu wokoło kościoła i dalej na trzy

sążnie od kościoła cmentarz jest nowo uplantowany i doły

porównane, w koło kościoła do prezbiterium. To wszystko jest nowo

zrobione i oprzędzone. Przy którym parkanie jest kilka lip starych.

Szpital Postawiłem budynek na placu gdzie był dawny spostoszały na

rogu przy mieście [?] szpital. Długi sążni 8 szeroki 4, nowy dla organisty i ubogich o czterech izbach i do każdej izby komórka i okno osobne w drzewo i szkło tafelki wprawione.

Z południa jest ganek na słupach dwóch okrągłych z gzymsami pod tym.

Sień do wszystkich izb przechodnia w której jest komin od … [nieczytelne]

Ściany obje murowane z kamieni w glinie na stolcu lepiony. Piece dwa

i sabatniki* dwa, kominy cztery wszystkie murarską robotą

lepione z kamienia w glinie. Drzwi stolarską robotą jest 10 do izb

są drzwi z zawiasami i skobelkami do sieni

duże z zawiasami i zaworkami. Pułap na tym budynku jest z tarcic na

zakładkę całkowitą. Przez sień , izby i komórki podłoga z gliny na … [nieczytelne]

Dach podłużny … … … [nieczytelne] podkrokwiony i gontami pobity. Na ganku

jest krycie drewniane. Chlew mały w tyle.

Ten cały budynek jest ze wszystkim nowy.

TEKST – strony 6, 7 i 8:

Plebania nowa z drzewa w kostkę obrobionego, długa sążni 9, na szerokość

sążni 5. Szczytami na wschód i zachód  słońca, prosto w kościelne drzwi wielkie.

Z południa jest ganek na słupach okrągłych czterech z gzymsami. Po tym 

sionka w której jest przemurowany … [nieczytelne] z sklepieniem. Ściany w sieni, kominki i

cztery dymy. Sabatnik w izbie czeladnej murowane z cegły na wapno

… [nieczytelny] duży nad tym sklepieniem siennym jest jeden lepiony na stolcu i na wierzchu

nadmurowany z gzymsami i wytrynkowany nad dachem z roku 1792

Izb jest cztery i garderobek dwie, też jest z sionki jest izba gościnna

w której jest piec biały kaflowy gładki duży nowy z podmurowaniem 

na dwie izby. Z tego pokoju są drzwi przy piecu fasowane na zawiasach

… [nieczytelny] z zamkiem francuskim cotarą i zasuwką i rękojeścią. W środku

Do drugiego pokoju mniejszego z tego są drzwi do garderobki z filarkami

z zamkiem francuskim zasuwką i zawiasami. Z sieni są drzwi do 

dużych pokoi … [nieczytelne] z zamkami antabami i kluczami francuskimi.

Okien w pierwszym pokoju jest trzy, w drugim jedno i w garderobie jedno.

Te pięć okien porządne ramy listwowane, w tafle arkuszowe 

na kit dane, kołkami i haczykami bez prętów, dubeltowo otwierające się.

Na drugiej stronie sienki jest izba stołowa duża w której jest piec kaflowy 

zielony podmurowany połową a drugą połową murowany z cegły. Przy

piecu są drzwi z zawiasami i haczykiem do izby czeladnej, z której są

drzwi do garderoby albo komory z zawiasami i zamkiem prostym. 

W tej komorze są schody murowane pod podłogę do piwnicy która 

jest nowa wymurowana sklepiona z okienkiem na zachód z cegły 

i wapna. Drzwi dębowe z zawiasami z sztoblem. W tych izbach okien jest 

drugie pięć. W izbie stołowej trzy, w czeladnej jedno i komorze jedno. Wszystkie 

w drzewo, szkło w tafelki oprawione, dwa z tych 

otwierają się z haczykami i okiennic jest 8 z zawiasami przesuwalnymi i ze sztabami 

i haczykami, przy ścianie skobelki. Z izby czeladnej są drzwi z zawiasami, klamką 

i haczykiem do sieni, która jest wymurowana i przed piecami także zielono

w firsztecie siennym murowanym są drzwiczki z klamką i zawiasami z jednej.

W sieniach są duże drzwi jedne z ganku z zamkiem i kluczem dużym, 

Drugie z sieni do drugiego ganku drzwi z zawiasami, klamką i ryglem 

żelaznym. Ganek drugi także na słupach okrągłych z gzymsami z 

którego drzwi są naprawione. Do izby stołowej także są drzwi z zawiasami 

z zamkiem francuskim i haczykiem. Wszystkich drzwi jest dwanaście w

tym budynku stolarską robotą z filarkami wyrzynanymi. Ósme drzwi

fasowane w pokoju, dziewiąte i dziesiąte w sieniach gładkie, do piwnicy 

dębowe jedenaste a dwunaste w forście [?]  okiennym proste oboje. Zawiasów 

w esy 7 par a 5 par prostych. Zamków francuskich z kluczami jest pięć z tych 

trzy z antabami są, bez antab dwa. Prostych zamków jest dwa, 

klamek z rękojeścią żelazną jest trzy i rygiel duży jeden, haczyków trzy.

Podłoga we wszystkich izbach, garderobkach i sience jednej i drugiej brukowa 

z tarcic heblowanych na legarach, drewła nowo wszędzie dane.

Przy kominkach i piecach cegła nowo nadmurowana. Dymów od

kominków cztery, od pieców dwa razem [?] 6. Każdy osobno murowanych

ciągnących się do komina dużego jednego na stolcu lepionego i nadmurowanego.

W sieni … [nieczytelne] w kamień jest sklepienie i sufit murowany i wytynkowany.

Pułap z tarcic heblowanych w fugi na zakładkę danych na których całkowicie 

jest polepa z gliny ulepiona. Pod dachem jest gzyms dookoła 

budynku i ganków obu. Dach jest podkrokwiony i gontami cały

pobity. W środku tego dachu są tarcice przybite wokoło 

w których są okienka dla widoku na górze. Nad tymi tarcicami 

jest drugi dach z miedzi włoskiej dobity gontami z szczytami 

tarcicami i gzymsami całkowitymi tak jak na kościele. 

Na wierzchu przykryty. Na gankach obydwu daszki z okienkami 

gontami i koronkami na wierzchu pobite. Za komórką 

czeladną jest prewel czyli loca podłużna przystawione i gontami od ściany

pobite do którego są dwa wejścia.

1.  Prosto w ganek na podwórzu jest studnia stara ale wyremontowana nowo

Przebrzona [?] i dno nowe w niej dane. Za tą studnią jest izba czeladna z sienią, 

kumorą i wystawą, piecem sabatnikiem i kominem … [nieczytelne] nalepionym

Okno jedno, drugie w komorze, drzwi troje z zawiasami … [nieczytelne] na skoblach. 

Dach tarcicami pobity stary naprawiony i przystawkami z drugiej strony komina

tegoż budynku … [nieczytelny] gorzelnia z jednym oknem izby także domu 

pobite na pułapie zrobiona jest nowa suszarnia. Ten budynek 

jest nowy i kominy kazałem porobić nowe.

Za tą gorzelnią przystawiłem chlew nowszy i insze dalej cięgiem 

chlewy. Wozownię postawiłem z cegieł. Gdzie chlewów jest 

siedem i ósma wozownia czyli szopka. To wszystko nowo podkrokwione

podłutowane i deskami pobite. Za tym dalej cięgiem są obory 

na bydło chlewów trzy. Te są stare chlewy snopkami poszyte

tylko  w zreperowane przykrycie i drzwi do tychże chlewów.

2. Budynek z starej plebani która była prosto w okna stołowej izby, postawiłem

i drugie dwie izby nowe przystawiłem; na placu prosto w

ogród do kościoła należący. Czworaki, komin jeden, piece dwa 

kominków cztery, okien 6 w drewnie tafelki oprawione, drzwi 4-ro z

zawiasami i szkobelkami żelaznymi, pułap, dach połową gontami

a drugą połową deskami. Do sieni przechodniej drzwi dwie . Ten 

budynek jest nowy ze wszystkim postawiony aby była z ludzi mieszkających 

posługa jako dla Plebani, jako i  Plebańskiego gruntu i 

placu. Całkowicie jak ogród szeroki kościółkoski [?] do fary należącego.

3. Budynek z jedną izbą kumorą i sienią dopomogłem postawić Anto-

niemu Stachurskiemu jako się przy końcu tej książki opisało 

na placu za mostem nazwiskiem Strażkomskim i ogrodzie. Do tej

izby dałem na okno w tafelki w drewno oprawione, także tam 

stodołę sobie postawił i pokrył, podmur ogrodził, ale to wszy

stko na placu i ogrodzie Plebańskim i moja pomocą.

Rok 1796 23 maja temu Antoniemu Stachurskiemu za też

 chałupę i drzewo stodulskie … zapłaciłem zł. 36, dałem 

trzydzieści i sześć a jego za dziada obruciwszy kościelnego 

jako wysłużonego Plebanii w Szpitalu osadziłem. 

Ks. Stanisław Kostka Kaffarski

6.  Za plebanią nową i rezydencją jest wozownia z boku są dwa

chlewiki z drzwiami na zawiasy na drobiazgi i … [nieczytelne] za tą 

wozownią w jednym zabudowaniu jest stajnia na 6 

koni, żłoby i drabiny. Drzwi jedne z zawiasami i szkoblami, 

pułap i dach gontami i to całe zabudowanie pobite.

4.  Stodoła  stara była na deskach 4 o jednym klepisku ale się ze

wszystkim obaliła. Tak, że Roku 1798 postawiłem nową 

stodołę o dwóch klepiskach i trzech sąsiekach dużą

i przestronną, szeroką na 5 sążni z drzewa całkowitego 

podkrokwiona podłużna od dołu jednym szamem 

dookoła deskami obita resztę snopkami pokryta.

5 x  Spichlerek z górą na wsypanie zboża postawiłem przy stodole i nowo 

poszyty, gdzie strych  także nowy na siano postawić kazałem.

7 Budynek na skrajnie gruncie Plebańskim za pozwoleniem 

moim i kontraktem z opisu powinności z trzeciej tego 

gruntu części jeden dzień w tydzień posługi do Plebanii . Który 

uczciwy Wincenty Kołodziej swoim kosztem i pracą 

postawił sobie ten że budynek a także oborskie , stodolskie.

Rok 1796 kontrakt na pilowanym papierze.

8  1799 organy  dwieści miedziano całkowicie zrobione odstroiły się i 

miechy ze wszystkim popsute. Tak że roku 1799 organistka sprowadziłem 

i ze wszystkim miechy, głosy, walce przerobił nowo i klawisze. Z boku 

dał firanki przykrycie z ramami, która była przed tym w środku niewygodnie bo tyłem do wielkiego ołtarza. Taż reparacja organ kosztuje mnie zł. 500 a przed tym zł. 1500 i … [nieczytelne] 2000 i daszek słomą pokryty nad sufitem na górze pod dachem 

kościelnym ażeby śnieg nie zawiewał na organy kazał zrobić.

9 Także roku 1799 dnia 4-go kwietnia Jaśnie W. Pan Jan Bilowski Dziedzic z 

Dzieszulic oddał mi do rąk moich Księdza Tomasza Kafarskiego 

Proboszcza Grocholic sumę złotych 1000 tysiąc zł. Którą z jego 

dyspozycją tęż sumę na wyderkoff wieczny oddałem 

J[aśnie] P[anu] Danielowi Spinkowi Dziedzicowi dóbr Łękawy, na Łękawie

czem obligatione anej census adezeknia Parafi Grocholic [?]  i ve ejus 

Parocho zapisana też suma na mszę w miesiącu dwie za dusze fundatora 

J[aśnie] Jana Bilowskiego dóbr Dzieszulic dziedzica, który umarł w 1799 r.

[dalej dwie linijki nieczytelne]

10 1800 [rok] na skrajnie roli Plebańskiej w dwóch częściach 

budynek i wszystkie zabudowanie gospodarskie uczciwy 

Jan Turkowicz [Jurkowicz?] Budnik za moim pozwoleniem swoim 

kosztem i pracą wybudował i te rolę z łąkami aż do granicy 

szlacheckiej od drogi kuźnickiej trzyma z powinnością 

dwóch dni w tydzień robienia.

WYJAŚNIENIA:

* łokieć - 1 łokieć ( staropolska miara podstawowa) = 2 stopy = 0,5955 m

* Dedicationis ecclesiae - należy zachować dawny i chwalebny zwyczaj umieszczania krzyżów sporządzonych z kamienia, spiżu lub innego stosownego materiału, albo rzeźbienia ich na ścianach kościoła. Należy zatem przygotować dwanaście lub cztery krzyże, stosownie do liczby namaszczeń i odpowiednio rozmieścić na ścianach kościoła na stosownej wysokości. Pod każdym krzyżem należy umieścić mały uchwyt, w który wkłada się mały świecznik z zapaloną świecą

* Fladry (liczba pojedyncza: fladra) – sznury z przywiązanymi kawałkami materiału w jaskrawych barwach

* Oko opatrzności (również wszystkowidzące oko) – symbol oka otoczonego przez promienie światła lub glorii, zwykle zamknięte w trójkącie. Jest czasem interpretowane jako symbol oka Boga pilnującego ludzi. Oko opatrzności jest często odczytywane jako artystyczne wyobrażenie Boga przedstawione w postaci piktogramu składającego się z otwartego oka wpisanego w trójkąt równoramienny, z którego boków widoczne są promienie.

* Mensa (z łac. stół, tablica) – płyta stanowiąca blat ołtarza w Kościele katolickim. Mensa jest oparta na podstawie (stipes), której rolę pełnią np. nogi

* sztyber - dawniej: belka nośna; styber

* kruchta – dawniej część kościoła, przedsionek usytuowany przed głównym wejściem, niekiedy również przed bocznym – do naw lub zakrystii.

Najczęściej wydzielona jest wewnątrz kościoła, choć może być w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku.

* buksztelek - konstrukcja wspierająca łukowe sklepienie podczas budowy

* sążeń staropolski –  miara długości która liczyła 1,786 m

* gruntwaga – dawny przyrząd do wyznaczania linii poziomej

* sabatnik - rodzaj pieca do pieczenia ciasta chleba

Zgodnie z informacjami znalezionymi w internecie w roku 1781 podczas wielkiego pożaru Grocholic kościół uległ znacznemu zniszczeniu i w latach 1781 -1785 był zamknięty. W 1788 roku proboszcz parafii Tomasz Kafarski przeprowadził gruntowny remont świątyni. Do 1781 r. oprócz kościoła pod wezwaniem Wszystkich Świętych na terenie parafii znajdowały się jeszcze:

• Kościół szpitalny p.w. Ducha Świętego na Zamościu (wybudowany w 1562 roku – spłonął w1781 roku);
• Kościół p.w. Jana Chrzciciela i św. Doroty (wybudowany w pierwszej połowie XVI wieku – spłonął w 1781 roku);